21 Brygada Strzelców Podhalańskich – wspólna historia i wspólne wartości

6 czerwca 2025 roku na nowotarskim rynku odbędzie się uroczysty apel inaugurujący obchody Święta 21 Brygady Strzelców Podhalańskich. Wydarzenie będzie nie tylko manifestacją wojskowej gotowości, ale przede wszystkim potwierdzeniem głębokiej więzi, jaka od ponad wieku łączy mieszkańców Nowego Targu z podhalańskimi formacjami wojskowymi. Wierność tradycji, duch walki, umiłowanie wolności i przywiązanie do ojcowizny – te wartości od pokoleń są wspólnym mianownikiem zarówno dla nowotarżan, jak i dla żołnierzy z charakterystycznym piórem przy kapeluszu. Współcześni Podhalańczycy, choć dziś stacjonują na Podkarpaciu i ziemi sądeckiej, mają swoje korzenie właśnie tutaj – w stolicy Podhala.

Nowy Targ – kolebka podhalańskiego ducha wojskowego

Początki związków Nowego Targu z wojskowymi formacjami podhalańskimi sięgają
4 maja 1913 r. Wówczas na nowotarskim Rynku powołano do życia Związek Drużyn Podhalańskich, który stał się zalążkiem przyszłego wojska podhalańskiego. Ta inicjatywa była odpowiedzią na potrzebę samoorganizacji i podjęcia walki o odzyskanie niepodległości – mieszkańcy Nowego Targu, głęboko zakorzenieni w tradycji walki o wolność, spontanicznie przystąpili do formowania lokalnych oddziałów paramilitarnych.

Listopad 1918 r. przyniósł nie tylko długo oczekiwaną niepodległość. To także okres, w którym rozpoczął się proces tworzenia struktur Wojska Polskiego. W tym czasie na Podhale został skierowany ówczesny pułkownik Andrzej Galica, którego zadaniem było sformowanie pułków podhalańskich w ramach Podhalańskiego Okręgu Wojskowego. Jego zamiarem było zorganizowanie brygady wojsk nie tyle góralskich, co górskich, które chroniłyby i zabezpieczały region podhalański oraz całą południową granicę państwa. Autorytet jaki posiadał płk Galica wśród mieszkańców regionu, a także udzielenie mu pełnego poparcia przez działaczy Związku Podhalan, sprawiły, że akcja agitacyjno – werbunkowa szybko zaczęła przynosić efekty. Związek wezwał bowiem górali by przy tworzeniu siły zbrojnej Podhala, wspomagali zamiary komendanta Galicy.

Tworzące się oddziały bardzo szybko zaczęły funkcjonować pod nazwą Strzelców Podhalańskich. Na bazie byłych formacji armii austrowęgierskiej, w Nowym Sączu oraz Bochni powstały 1 i 2 Pułk Strzelców Podhalańskich. Kolejne cztery utworzono w latach 1919 – 1921 na bazie Armii gen. Hallera.

Przedwojenne pułki podhalańskie szybko udowodniły swoje bojowe zaangażowanie, hart ducha i świetne wyszkolenie. Żołnierze „podhalańscy” uczestniczyli w przejmowaniu dla Polski Pomorza. Wzięli udział w decydującym dla losów bitwy warszawskiej kontruderzeniu znad Wieprza, obronie Radzymina, a następnie bitwie nad Niemnem, czy walkach o Grodno. Pełnili służbę przy ochronie granicy górnośląskiej, wspierając przygotowania Ślązaków do trzeciego powstania śląskiego, a następnie zasilili szeregi powstańców.

Strzelcy Podhalańscy wnieśli znaczący wkład w życie wojskowe, społeczne i towarzyskie II Rzeczypospolitej. Ubrani w kapelusze i peleryny żołnierze byli ozdobą każdej defilady. Wszędzie tam, gdzie się pojawiali wzbudzali szczery entuzjazm publiczności. W ich zachowaniu i prezencji odbijał się niepowtarzalny charakter ludzi gór, ich fantazja i poczucie ślebody. Pułki strzelców podhalańskich uważano za elitarne, bardziej wszechstronnie wyszkolone, uniwersalne, zdolne do wykonywania różnorodnych zadań.

Podhalańczycy z krwi i kości – nowotarżanie w służbie Ojczyźnie

Wielu młodych Nowotarżan zasiliło szeregi 1 i 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. W późniejszym czasie bataliony zapasowe z Nowego Targu przydzielano przybyłym z Francji oddziałom Armii gen. Hallera, które swoje dalsze losy związały z polskimi górami – 3 i 4 Pułk Strzelców Podhalańskich. W Nowym Targu powstał i stacjonował również 1 Pułk Artylerii Górskiej.

Dla mieszkańców Podhala służba w jednostkach podhalańskich była powodem do dumy – nie tylko ze względu na prestiż tych formacji, ale także na ich silne zakorzenienie w lokalnej kulturze. Do dziś zachowały się wspomnienia i pamiątki rodzinne po żołnierzach tamtego okresu – rogatywki z piórem, peleryny, fotografie z ćwiczeń i defilad. Wiele z nich przechowywanych jest w nowotarskich domach jako świętość – świadectwo służby, honoru i lokalnego patriotyzmu.

 Wojna, opór, kontynuacja tradycji

Tragiczny wrzesień 1939 roku wystawił na próbę cały naród polski, a Podhale – jako teren strategiczny – odgrywało w tych wydarzeniach szczególną rolę. Pułki podhalańskie wypełniły obowiązek obrony ojczyzny z pełnym zaangażowaniem, wytrwałością i poświęceniem. Rozbite uległy rozwiązaniu. Klęska kampanii wrześniowej nie oznaczała jednak końca walki dla Podhalańczyków. Duch podhalańskiej niezłomności nie zgasł – przetrwał na frontach II wojny światowej, w szeregach Polskiego Państwa Podziemnego, w partyzanckich oddziałach, w działalności konspiracyjnej i w nieustannej gotowości do walki o wolność. Warto pamiętać, że po wojnie wiele tradycji patriotycznych na Podhalu było kontynuowanych mimo represji – zarówno w rodzinach, jak i lokalnych organizacjach.

 Powrót tradycji – współczesna 21 Brygada Strzelców Podhalańskich

Po 1989 roku, po latach milczenia narzuconych przez komunistów, które spowodowały, że wysiłek i czyn zbrojny polskich wojsk górskich zostały przemilczane lub z premedytacją wypaczone, podjęto na nowo sprawę przywrócenia tradycji wojskowych z tamtego okresu. Były kontynuowane najpierw przez 5 Pułk Strzelców Podhalańskich Ziemi Krakowskiej im. gen. bryg. Andrzeja Galicy, a następnie przez 21 Brygadę Strzelców Podhalańskich im. gen. bryg. Mieczysława Boruty – Spiechowicza w Rzeszowie. Jej utworzenie nie było tylko aktem organizacyjnym – było powrotem do źródeł i odnowieniem więzi z regionem. Jednostka przejęła dziedzictwo wszystkich formacji górskich, dopisując do chlubnych dziejów Drużyn Podhalańskich i Pułków Strzelców Podhalańskich z lat 1918-1939, czyny bojowe Podhalańczyków spod Narwiku, Tobruku, Monte Cassino, Normandii, gorczańskich partyzantów czy powstańców warszawskich.

Współczesna Brygada Strzelców Podhalańskich działania bojowe realizuje głównie w terenie górskim. Jednym z najważniejszych zadań jakie wykonuje jest przygotowanie i udział w misjach pokojowych humanitarnych i stabilizacyjnych. Od początku powstania jej żołnierze pełnili służbę w misjach w Syrii, Libanie i Bośni. Doświadczenie to zaowocowało wyznaczeniem brygady w 1999 r. do sformowania Polskiej Jednostki Wojskowej w składzie sił AFOR w strukturze NATO, która wykonywała zadania misji humanitarnej w Albanii. Od sierpnia 2000 r. Polsko-Ukraiński Batalion Sił Pokojowych rotacyjnie pełni misję pokojową w ramach PKW KFOR w Kosowie. Żołnierze w podhalańskich mundurach byli również dwukrotnie uczestnikami operacji „Iracka Wolność” w ramach misji stabilizacyjno-szkoleniowej w Republice Iraku.

Potwierdzeniem doskonałego poziomu wyszkolenia podhalańczyków było wyznaczenie ich z dniem 01 stycznia 2020 r. jako pierwszej polskiej brygady na trzon sił lądowych tzw. szpicy NATO, czyli Połączonych Sił Zadaniowych Bardzo Wysokiej Gotowości (ang. Very High Readiness Joint Task Force, VJTF), która stoi na czele Sił Odpowiedzi NATO.

W ostatnim czasie żołnierze 21 Brygady Strzelców Podhalańskich, w odpowiedzi na presję migracyjną na wschodnią granicę Rzeczypospolitej Polskiej, zaangażowani byli w operację BEZPIECZNE PODLASIE, której celem jest utrzymanie szczelności granicy państwowej. Działania te są odpowiedzią na wyzwania dla bezpieczeństwa wewnętrznego związane z nielegalną migracją sterowaną przez reżim białoruski. Podhalańczycy wspierali Straż Graniczną i Policję w zapobieganiu nielegalnym przekroczeniom granicy.

Nowy Targ i Strzelcy Podhalańscy: Wspólna Historia, Nierozerwalna Więź

Choć dowództwo Brygady mieści się dziś w Rzeszowie, to w jej szeregach wciąż nie brakuje żołnierzy z Podhala, a sama jednostka nawiązuje do podhalańskich tradycji w symbolice, ceremoniale i elementach umundurowania.

Co ważne, współczesna 21 Brygada Strzelców Podhalańskich nie zapomina o Nowym Targu i Podhalu. W maju 2007 r. spadkobiercy i kontynuatorzy tradycji polskich jednostek górskich – żołnierze 21 Brygady Strzelców Podhalańskich złożyli przysięgę w tym samym miejscu, w którym zebrały się w 1913 r. Drużyny Podhalańskie, dając początek polskim wojskom górskim. O Podhalańczykach, ich chlubnej historii i tradycjach pamiętali i nadal pamiętają Nowotarżanie. Już w dwudziestoleciu międzywojennym, Rada Miasta Nowego Targu doceniając wkład jednostek Strzelców Podhalańskich w rozwój naszego miasta i regionu, przyznała tytuły honorowych obywateli Nowego Targu gen. bryg. Andrzejowi Galicy w 1919 r. oraz 1 Pułkowi Strzelców Podhalańskich w 1938 r.

Uroczyste apele, udział w świętach narodowych, współpraca z lokalnymi władzami i społecznością – to wszystko świadczy o tym, że duchowa więź między miastem a formacją jest wciąż żywa i obecna. Podhalańczycy regularnie biorą udział w wydarzeniach patriotycznych na Podhalu, ciesząc się ogromnym szacunkiem mieszkańców.

Formalnym potwierdzeniem tej współpracy stało się podpisane 8 maja porozumienie o współpracy pomiędzy Miastem Nowy Targ a 21 Brygadą Strzelców Podhalańskich. To nie tylko honorowy ukłon w stronę wspólnej przeszłości, ale przede wszystkim strategiczne otwarcie nowych możliwości promocji historii, tradycji i współczesnych dokonań jednostki, współdziałania w zakresie edukacji historycznej, patriotycznego wychowania oraz integracji lokalnej społeczności z żołnierzami.

Zawarte porozumienie stało się niejako formalnym mostem łączącym wielopokoleniowe tradycje Strzelców Podhalańskich ze Stolicą Podhala – miasta, którego tożsamość od dekad splata się z historią górskich formacji wojskowych.

6 czerwca – nie tylko apel - spotkanie pokoleń

Nadchodzące obchody Święta 21 Brygady Strzelców Podhalańskich, których kulminacyjnym momentem będzie Uroczysty Apel wraz z Defiladą na nowotarskim Rynku to coś więcej niż tylko wydarzenie wojskowe. To powrót do miejsca, w którym wszystko się zaczęło – do miasta, które dało Polsce wielu odważnych i honorowych żołnierzy. To symboliczna kontynuacja historii, która zaczęła się na naszym Rynku w maju 1913 r.

To również wyraz wdzięczności – zarówno ze strony żołnierzy, jak i mieszkańców – za wspólnotę wartości, za tradycję, która nie ulega zapomnieniu i za historię, która wciąż trwa.  Nowy Targ był, jest i pozostanie miejscem szczególnym dla podhalańskiego ducha – miejscem, gdzie tradycja nie jest przeszłością, ale żywym źródłem siły.

Jak kiedyś wielu przodków dzisiejszych mieszkańców Nowego Targu odpowiedziało na apel generała Galicy tworzącego polskie wojska górskie i ruszyło pod jego komendą walczyć o obronę niedawno odzyskanej niepodległości, dziś my pragniemy zachować i kultywować pamięć o nich, przekazując ją młodemu pokoleniu.

Uroczystości rozpoczną się w Parku Miejskim, skąd żołnierze przemaszerują na Rynek, gdzie o 16.00 odbędzie się Uroczysty Apel połączony z defiladą. Już od godz. 10.00 towarzyszyć mu będzie piknik wojskowy z udziałem służb mundurowych. To znakomita okazja, by z bliska przyjrzeć się sprzętowi wojskowemu, porozmawiać z żołnierzami, spróbować pysznej wojskowej grochówki, posłuchać wojskowej orkiestry i wspólnie uczcić dziedzictwo, które nie tylko łączy przeszłość z teraźniejszością, ale także inspiruje przyszłe pokolenia. To będzie dzień pełen emocji, wspomnień i dumy z bycia częścią historii, która wciąż żyje na nowotarskim Rynku