W niedzielę 4 sierpnia 2019 r. Związek Podhalan będzie świętował 100-lecie powstania. Z tej okazji odbędzie się 50. Nadzwyczajny Zjazd Podhalan w rocznicę powstania Związku Podhalan w Nowym Targu. Wydarzeniu patronuje Prezydent RP Andrzej Duda.

4 sierpnia 2019 r.

10:00 - Zbiórka pocztów sztandarowych przed Kościołem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Targu

10:30 - Uroczysta Msza Święta pod przewodnictwem J.E. Ks. ABP. Metropolity Krakowskiego Marka Jędraszewskiego

12:00 - Przemarsz na Rynek

12:15 - "Przemówienie Władysława Orkana" z balkonu Ratusza

Złożenie przez delegacje kwiatów pod pomnikiem Władysława Orkana

12:30 - Przejazd do Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Targu

14:30 - Otwarcie L.Nadzwyczajnego Zjazdu Podhalan

Historia Związku Podhalan w Polsce

W 1904 roku zacna grupa górali powołała do życia towarzystwo Związek Górali pod wezwaniem błogosławionego Andrzeja Boboli. Na swoim sztandarze wypisali słowa „W jedności siła" .

Z inicjatywy Związku Górali odbyły się trzy Zjazdy Podhalan, pierwszy w 1911 r. w Zakopanem, drugi w 1912 r. odbył się w Nowym Targu, III Zjazd w 1913 r. miał miejsce w Czarnym Dunajcu. Towarzystwo prowadziło szeroką działalność społeczną, edukacyjną, patriotyczną. W okresie gdy nadciągało widmo wojny zwiększył się nabór do Drużyn Podhalańskich i Legionów.

Prawie równocześnie z odrodzeniem się Rzeczpospolitej na IV Zjeździe  Związku Górali w Nowym Targu 3-4 sierpnia 1919 r. powołano Związek Podhalan. Za jego twórców uważa się uczestniczących w tym Zjeździe przedstawicieli różnych stanów: polityków, samorządowców, nauczycieli, artystów, rolników. Byli to m.in.:

• posłowie: Wojciech Roj, Józef Bednarczyk, Jan Bednarski,

• przedstawiciele władz samorządowych: Jerzy Uznański, Stanisław Łęcki, Franciszek Dworski,

• księża: Ferdynand Machay, Józef Buroń, Antoni Sikora,

• pisarze: Feliks Gwiżdż, Władysław Orkan, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, gen. Andrzej Galica.

Pierwszym Prezesem Związku Podhalan został nauczyciel z Odrowąża Jakub Zachemski.

W okresie międzywojennym z inicjatywy Związku Podhalan powstały:

• Seminarium Nauczycielskie i Wysokogórska Szkoła Rolnicza w Nowym Targu

• Spółdzielnia Mleczarska w Szaflarach

• droga na Spiszu z Niedzicy do Gronia

• liczne Kasy Stefczyk,

• wiele bibliotek i kilka domów ludowych.

Prowadzono akcje oświatowe, organizowano sympozja naukowe, prowadzono sprzedaż maszyn rolniczych.

Po II wojnie światowej, jesienią 1945 roku, Związek Podhalan wznowił formalnie działalność, jednak sytuacja polityczna i wrogi stosunek władz doprowadziły do zawieszenia działalności 31. grudnia 1948r.

Po 1956 roku podjęto próbę reaktywowania Związku Podhalan. W 1957 r. udało się zarejestrować Związek Górali Tatrzańskich, którego prezesem został pisarz z Kościeliska Stanisław Nędza-Kubiniec. 6. grudnia 1959 r. na XXIV Zjeździe Podhalan przywrócono nazwę Związek Podhalan. Kolejnymi prezesami byli: Władysław Stachowiec, Stanisław Bafia, Wincenty Galica, Jerzy Ustupski, Józef Staszel, Andrzej Kudasik, Franicszek Bachleda-Księdzularz, Stanisław Kowalczyk, Andrzej Gąsienica-Makowski, Jan Hamerski, Maciej Motor-Grelok. Od 2014 roku Prezesem Zarządu Głównego ZP jest Andrzej Skupień.

Związek Podhalan funkcjonuje na obszarze całej Góralszczyzny Polskiej we wszystkich 12 subregionach. Tworzą go dzisiaj Górale: Podhalańscy, Babiogórscy, Czadeccy, Orawscy, Śląscy, Pienińscy, Sądeccy - Biali i Czarni, Spiscy, Zagórzańscy, Żywieccy i Kliszacy. Kilka tysięcy członków ZP skupionych jest w  86 oddziałach. Większość oddziałów posiada sztandar związkowy. Niemal przy każdym z oddziałów działa zespół regionalny. Od 1973 roku oficjalną siedzibą Związku jest Dom Podhalański im. Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Władysława Orkana w Ludźmierzu, gdzie odbywają się zjazdy i inne uroczystości. Natomiast sekretariat znajduje się w Nowym Targu.

Aktywność Związku Podhalan służy dobru Rzeczpospolitej Polskiej oraz gospodarczemu i kulturowemu rozwojowi Ziem Górskich. Przez powszechnie przyjęty termin „Ziemie Górskie" rozumiemy w szczególności wszystkie subregiony Karpat polskich, na obszarze których działa organizacja ( od Cieszyna do Starego Sącza). W swym działaniu pozostaje w bliskim związku z bratnimi organizacjami Związku Podhalan w Północnej Ameryce, Kanadzie  I Austrii. Swoją pracę wiąże z działaniami najszerszych kręgów społeczeństwa polskiego: organizacje społeczne, gospodarcze i polityczne, instytucje kulturalne i naukowe oraz samorządy terytorialne. Organizacja pozostaje w stałej i żywej łączności z Kościołem katolickim. Od 1981 r. powoływani są Kapelani Zarządu Głównego Związku Podhalan, którzy dbają o moralny obraz stowarzyszenia.

Wg statutu ZP naczelnym celem organizacji jest służba Ojczyźnie poprzez dbałość o moralny poziom mieszkańców Ziem Górskich oraz kulturalny i materialny ich rozwój i ochrona duchowych i materialnych wartości krajobrazu środowiska naturalnego regionu.